Juryrapport Woutertje Pieterse Prijs 2006

Leg één graankorrel op een veld van het schaakbord, twee op het volgende veld, daarna vier, enzovoorts. Het is bekend: alle graankorrels ter wereld zijn ontoereikend om het laatste veld te vullen. Zelfs alle graankorrels die er ooit zijn geweest halen het niet.

Iets soortgelijks geldt voor taal. Het aantal klanken, intonaties, vibraties die onze glotten kunnen voortbrengen is oneindig. Er hoeft geen vrees te zijn dat ooit alle boeken zullen zijn geschreven, zo min als men er zich zorgen over hoeft te maken dat alle schaakspellen zullen zijn gespeeld.

Het aantal boeken voor de jeugd dat in een jaar verschijnt is wel eindig. Niettemin zijn het er veel in ons taalgebied. Dat is een voorrecht, al zijn er boeken bij die meer een kwantitatieve dan een kwalitatieve bijdrage leveren aan de jeugdliteratuur. Een zekere verbazing over uitgevers en hun beleid was soms bij de jury te bespeuren.

Laat ons daar niet verder bij stilstaan (het heeft de leden van de jury al tijd genoeg gekost) maar ons verheugen over wat goed was.

Bij de boeken waren opvallende Vlaamse inzendingen. Neem Dulle Griet, die vloekt en tiert, bloemen uit de grond trekt en mensen van torens duwt. Geert De Kockere voert de bekende Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oude geheel volgens haar wens naar de Duivel en de Dood, geïllustreerd met ijzingwekkende prenten van Carll Cneut. Kinderen kunnen daar tegen, omdat voor hen iedere wereld, zo lang de verbeelding er vrij spel heeft, acceptabel is.

Er verschenen in 2005 nogal wat boeken met een goed geconstrueerd, goed afgerond verhaal. Ook dat kon de jury bekoren.

Is er verschil tussen een kinderboek en een jeugdboek?

In vrijwel alle culturen worden kinderen die in seksueel opzicht volwassen worden, ingewijd in de kring van de ouderen. Primitievere culturen kenden daarvoor al verschillende rituelen, waarbij soms bewijs van moed moest worden geleverd, soms manmoedig pijn moest worden doorstaan. Nelson Mandela beschrijft in zijn boek Long way to freedom hoe hij toen hij dertien was, heeft meegemaakt dat zijn voorhuid werd weggesneden. (In de Joodse cultuur gebeurt dat meestal een week na de geboorte..) De rituelen hebben namen als ‘barmitswa’ of ‘plechtige communie’ (hernieuwing van de doopbelofte). Ze zijn gekoppeld aan het gaan dragen van verantwoordelijkheid, maar het zal niet toevallig zijn dat de leeftijd waarop het gebeurt ongeveer samenvalt met de leeftijd waarop het kind kan gaan deelnemen aan de voortplanting en in dat opzicht niet langer een kind is. In onze complexe samenleving moet de jongere daarna nog vele jaren leren in plaats van produceren.

Meerdere auteurs hebben romans geschreven over de verwarde gevoelens van jonge mensen als die mengeling van vriendschap, zuivere liefde, erotiek, verboden vrucht, ineens een bijzondere betekenis gaat krijgen. Het betreden van onbekend gebied. Mooie boeken, over een moeilijk onderwerp. Jeugdboeken.

De leden van de jury lazen, en gromden, en glimlachten, en prezen. Hun oordeel was verrassend vaak bijna gelijkluidend. Verrassend? Vaak komen de bekende namen bovendrijven. Ted van Lieshout. Toon Tellegen. Peter van Gestel. Kwaliteit verloochent zich niet. Soms ook nieuwe namen. Dat was reden voor een extra glas wijn na de juryvergaderingen. Een nieuwe auteur, een nieuw geluid, een nieuw bewijs dat nooit alle boeken geschreven zullen zijn, dat zijn de mooiste belevenissen van een jury.

Ze waren er vorig jaar, de nieuwe geluiden, maar de winnaar zat er niet bij. En de boeken die vlak voor de eindstreep sneuvelden, waren toch weer van bekende auteurs.

Heel ver is gekomen Hou van mij van Ed Franck, met de mooiste verhalen over de liefde, Abélard & Héloise, Carmen, Medea, en anderen. Prachtig naverteld en afgedrukt in een helaas minuscuul lettertje. Heerlijk om te lezen voor kinderen die daardoor ook het geestelijk eigendom verwerven van de beroemdste liefdesverhalen uit de geschiedenis. Gewonnen heeft het niet, onder andere omdat de verhalen al eerder afzonderlijk zijn gepubliceerd.

 

Nog dichter bij de eindstreep kwam Margriet Heymans met Diep in het bos van Nergena. Het verschil met de winnaar zou in de schaatssport in honderdsten van seconden worden uitgedrukt. Margriet heeft een geheimzinnig boek geschreven en getekend, een boek met opmerkingsgave en humor, met flinkheid en heimwee. Helaas, de Woutertje Pieterse Prijs kent maar één medaille, de gouden.

Kinderen zijn geen halve mensen, ze zijn kleine maar volledige mensen. Alle emoties die volwassenen kennen, kennen kinderen ook. Misschien kennen ze die zelfs beter, zuiverder, minder met eelt toegedekt. Het verschil zit 'm vooral in de invulling, in de ervaring. Het enige verschil tussen boeken voor volwassenen en voor kinderen hoort dan ook te zijn dat rekening wordt gehouden met de mate van invulling, van ervaring. Er hoort geen verschil te zijn in het aanspreken van de emoties.

Op sommige vragen die mensen bezighouden zijn antwoorden mogelijk. Die vragen, met de antwoorden, horen thuis in een leerboek.
Er zijn ook talloze vragen waarop nooit een afrondend antwoord zal worden gevonden. Vragen die altijd weer zullen worden gesteld. Dat zijn de vragen waarover de romanschrijver zich buigt. Dat kan in boeken voor volwassenen, in boeken voor jeugd, en zelfs in boeken voor heel jonge kinderen.

Neem schuldgevoel. Daarover raakt de wereldliteratuur niet uitgepraat. Dat onderwerp is van alle tijden, van alle psychologen, van alle religies. Je kunt er ook over schrijven en je kunt het in beeld brengen voor kleuters. Dat is vorig jaar gedaan. Een prentenboek met tekeningen die ieder voor zich een schilderij zijn, die veel te raden geven en tegelijk het schuldgevoel van het kind in kwestie prachtig zichtbaar maken. Met een sobere tekst die begrip toont voor het kind dat zichzelf een verwijt maakt en overtuigt door de combinatie van muzikaliteit en vertelkracht. Het is dát boek dat de jury het allermeest heeft bekoord.

Dat de volgorde waarin beide makers worden genoemd afwijkt van die op het omslag is een protest tegen het feit dat de ene naam in een kleiner lettercorps staat vermeld dan de andere, terwijl hun bijdrage volstrekt gelijkwaardig is.

De Woutertje Pieterse Prijs 2006 gaat naar: Bijna jarig van Harrie Geelen en Imme Dros.

Amsterdam, 2 maart 2006,

De jury

Jan Terlouw, voorzitter
Johan Dockx
Joke Linders
Doeschka Meijsing