Imme Dros,
die vorig jaar als eerste in de kinderboekengeschiedenis werd bekroond met de
Libris Woutertje Pieterse Prijs, behoorde ook dit jaar tot de serieuze
mededingers naar de onderscheiding.
Ze krijgt
de prijs vandaag niet nóg een keer – laat ik dat meteen maar even vertellen –
maar haar nieuwe boek behoorde onmiskenbaar weer tot het beste dat in 1988 werd
gepubliceerd, en uit dat boek put ik met graagte de inspiratie voor wat ik in
het algemeen in deze rapportage namens de jury zou willen opmerken.
In De
reizen van de slimme man zoals de titel luidt herinnert de ik-figuur zich
hoe hij als heel klein kind al verslingerd raakte aan een boek –
"een dik boek in een leren hoesje" – waaruit hem werd voorgelezen
door de meneer die toen zijn oppas was.
"In
dat boek" – ik citeer nu even – "stonden de verhalen.
Ik begreep niet wat hij voorlas, eerst omdat ik te klein was en later omdat ik
hem niet kon verstaan. De verhalen waren in een vreemde taal. Dat hinderde
helemaal niet, ik was er aan gewend. Ik dacht dat voorlezen altijd zo ging.
Meneer Frank zei voordat hij begon eerst even waar we gebleven waren en wat er
nu ging gebeuren ... Dan deed hij het boek open en las voor of hij deed zijn
ogen dicht en declameerde, want hij kende hele bladzijden uit zijn hoofd. Ik
lag te luisteren. Aan zijn stem kon ik horen wat er gebeurde, ik hoorde de
branding van de zee, het klotsen en kabbelen van het water rondom de boeg van
de schepen, het ritselen van gras en bladeren, het zachte blaten van schapen in
de verte en het fluisteren van de mannen." Einde citaat.
De slimme
man over wie werd voorgelezen was Odysseus – en het verhaal van Imme
Dros is het verhaal van een kind dat al heel jong wordt gegrepen door de
verbeeldingskracht van een schrijver wiens táál het aanvankelijk niet eens
begrijpt, en dat die fascinatie niet meer kwijt raakt: er is iets ontketend dat
niet alleen de fantasie, maar ook de werkelijkheid, of zeg maar gerust het
leven zal blijven prikkelen – en in de loop der jaren klimt het kind bij
wijze van spreken naar Homerus toe, om niet alleen de geluiden, ook de woorden,
ook de feitelijke inhoud en tenslotte liefst ook de verborgen betekenissen te
achterhalen. In die zin schreef Imme Dros zoiets als de parabel van ons aller
leesavontuur, dat altijd begint bij half begrepen, desnoods nog
ongearticuleerde klanken, waar we pas veel later leren muziek van te maken. En
dat is voor kinderen – dus voor mensen – de ware magie van het
boek: dat het uitnodigt, en telkens wéér uitnodigt tot die betoverende odyssee
door het universum van de letteren.
Ik zei leesavontuur,
om aan te geven dat het om meer gaat dan louter literaire categorieën –
je kunt misschien ook beter spreken van het boekenavontuur, omdat er nog
heel andere dingen aan de orde zijn dan teksten: illustraties bijvoorbeeld,
maar ook een titel, een kaft, een bladspiegel, een formaat, een gewicht, een
geur.
In de
afgelopen kerstvacantie, toen ik de oogst van 1988 al in flinke stapels in huis
had, was Barbara op bezoek, mijn kleindochter van tien. Zij heeft er de hele
middag intens en verrukt mee aan tafel gezeten, alsof het luilekkerland was
bladerend, kijkend, wegend en ruikend – en tegen de avond overhandigde
ze me op twee dichtbeschreven blocnotevelletjes haar persoonlijk juryrapport
dat keurig was onderverdeeld in een lange onverbiddelijke rij "géén leuke
boeken", een kleiner rijtje "leuke boeken", een "top
S" en tenslotte "de top 1".
Haar
bevindingen bleken naderhand niet helemaal overeen te stemmen met die van
Bregje Boonstra, Kurt Lób, Wam de Moor en mijzelf – maar op de lijst van
boeken die behoorlijk door haar beugel konden prijkten wel de twee titels die
tenslotte ook in onze volwassen beraadslagingen hoge ogen zijn blijven gooien.
Wij waren als jury net als Barbara zeer bekoord door het prentenboek Dat
Rijmt – vanwege de simpele, regelrecht aansprekende rijmpjes van Ivo
de Wijs, maar vooral om de tekeningen en de vormgeving van Alfons van Heusden
die er zo'n kostelijk en begerenswaardig boek van maakte. En we hebben
onder mekaar bij herhaling de lof gezongen van Eten is weten van Midas
Dekkers en Angela de Vrede, omdat we het in de nog altijd onderbedeelde sector
non-fictie-voor-kínderen zo voorbeeldig fris, uitdagend, intelligent en speels
van toon en opzet vonden. Ook een educatief boek, wou ik maar zeggen, kan het
begin zijn van een levenslang leesavontuur.
Barbara
heeft die middag Lieveling, boterbloem van Margriet Heymans over het
hoofd gezien, en ik zal uiteraard de laatste zijn om haar dat na te dragen:
zestig titels in een paar uur vond ik opzichzelf fysiek en intellectueel al een
huzarenstuk, en bovendien: er zijn nou eenmaal boeken die zich niet op het
eerste gezicht gewonnen geven, en we weten dat dat meestal niet de minste zijn.
Daarmee
wil geenszins gesuggereerd wezen dat Lieveling, boterbloem voor kinderen
moeilijk of zelfs ontoegankelijk zou zijn. Voor wie wi1 lezen wat er staat –
en die komt al aardig aan z'n trekken – is het verhaal van het meisje
Berthe en haar Pop Poppeleia die 's nachts door een boze heks wordt
gemaltraiteerd heel eenvoudig, en in z'n half naďeve, half wrede schakeringen
haast sprookjesachtig. Maar wie dóórleest kan bevroeden dat er meer aan de hand
is, zoals wel vaker bij sprookjes.
Via
subtiele verschuivingen in de handeling laat Margriet Heymans de vraag rijzen
of het wel zo eenvoudig zit in de relaties tussen Berthe, Poppeleia en
de boze fee – of het meisje behalve zichzelf niet eigenlijk ook een
beetje de pop en zelfs de heks is, en of de geschiedenis niet ook de geschiedenis
is van een kind dat in verschillende fantasiewerelden tegelijk leeft. De vraag
wordt niet beantwoord. Binnen een ingenieuze afwisseling van dialoog, monologue
intérieur en stemmen als van een klassiek koor houdt de schrijfster de
twijfels, de onzekerheden, de raadsels en de keuzemogelijkheden zorgvuldig in
evenwicht. Misschien bewust heeft ze dat mysterie nog vergroot door haar
verhaal te vertellen in vrije, blanke verzen die soms aanloopjes lijken te
nemen naar verheven lyriek, maar altijd bijtijds op hun nuchtere,
volkspoëzie-achtige pootjes terecht komen. Lieveling, boterbloem –
in zichzelf een avontuur dat prikkelt tot meer en andere leesavonturen –
is het boek dat de jury van harte en in eenstemmigheid heeft voorgedragen voor
bekroning met de prijs van 1989.
De
unanimiteit werd niet gehaald bij de beoordeling van Margriet Heymans eigen
illustraties. Voor drie onzer sloten ze in hun enigszins primitieve eenvoud –
telkens een minieme beeldwisseling binnen hetzelfde kader – prachtig aan
bij de kleurrijke en veelkantige tekst. Het jurylid dat in grote maar critische
rechtschapenheid over grafische perfectie waakt, had tegen.de kwaliteit van de
tekeningen, maar vooral tegen de mise en page bedenkingen, die overigens niet
van dien aard waren dat hij zich van de gezamenlijke geestdrift voor Margriet
Heymans werk had willen distantiëren.
Zijn
kanttekening, zou ik ten besluite van dit verslag willen zeggen, mag gelden als
een oproep tot steeds verdere vervolmaking van het kinderboek – en in
dit gezelschap, met deze prijswinnares, zal die niet aan dovemansoren gericht
zijn.
Amsterdam,
6 maart 1989,
Jan
Blokker, voorzitter
Bregje Boonstra
Kurt Löb
Wam De Moor